The jurisdiction of the Archdiocese of Ohrid through the centuries
(1019 – 1767)
DOI:
https://doi.org/10.60053/GSU.IF.1.105.9-21Keywords:
Archbishopric of Ohrid, Ohrid, Basil II, Tsar Samuil, Justinian Prima, Theophylact, Archbishop of Ohrid, Demetrius Homatianus, King Stefan DušanAbstract
The history of the Ohrid Archbishopric, which researchers have been studying for more than two centuries, is a favourite topic of Slavists (historians, theologians, art historians). In different chronological periods, this Byzantine archbishopric has been the central object of the claims of the Byzantine, Bulgarian and Serbian churches. The importance of the archbishopric also depended on the extent of the territory under its jurisdiction. The function of the archbishopric was ecclesiastical and political. It acted not only as an autocephalous ecclesiastical organization, but also as an institution supporting political structures.
References
See for instance Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida. Geschichte und Urkunden (Abhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, philol.-histor. Kl. 20/5). Leipzig, 1902; Снегаров, И. История на Охридската архиепископия. Т. 1. От основаването ѝ до завладяването на Балканския полуостров от турците. 2. фототип. изд. София, 1995 [1924]; т. 2. От падането ѝ под турците до нейното унищожение (1394 – 1767). 2. фототип. изд. София, 1995 [1932]; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα. Ο ρόλος της ως ενωτικού παράγοντα στην πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία των Σλάβων των Βαλκανίων και του Βυζαντίου (Ελληνισμός και κόσμος των Σλάβων 12). Θεσσαλονίκη, 2014; Delikari, A. The Archdiocese of Ohrid through the centuries. In: San Clemente di Ocrida: Allievo e maestro. Nell’undicesimo centenario del beato transito (916 – 2016) (Accademia Ambrosiana –Slavica Ambrosiana 7). Ed. Kr. Stantchev, M. Calusio. Milano, 2017, p. 171 – 191.
Ταχιάος, Α.-Αι. Το εφήμερο κράτος του Σαμουήλ (976 – 1018). Προβλήματα και ερωτηματικά. Θεσσαλονίκη, 1990; Пириватрић, С. Самуилова држава. Обим и карактер (САНУ, Византолошки институт посебна издања 21). Београд, 1997; Павлов, П. Векът на цар Самуил. София, 2014; Николов, Г. Н. Българският цар Самуил (Малка македонска библиотека 4). София, 2014; Европейският югоизток през втората половина на Х – началото на ХI век. История и култура. Международна конференция, София, 6 – 8 октомври 2014 г. Състав. В. Гюзелев, Г. Н. Николов. София, 2015; Δεληκάρη, Α. Η άνοδος και η πτώση του εφήμερου κράτους του Σαμουήλ (976 – 1018) – In: Δεληκάρη, Α. Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα. Θεσσαλονίκη, 2017, σ. 90 – 100; Panov, M. The Blinded State. Historiographic Debates about Samuel Cometopoulos and His State (10th – 11th Century) (East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450 – 1450, Vol. 55). Leiden – Boston, 2019.
Пириватрић, С. Самуилова држава…, с. 312 – 316. Cf. Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 93 – 98. 4 Delikari, A. Die Situation in Nord-West Makedonien während der Regierung des Basileios II., die sogennante Kirche des Zaren Samuel und die Gründung des Erzbistums von Ochrid. – В: Европейският югоизток през втората половина на Х – началото на ХI век…,с. 236 – 243.
Prinzing, G. Die autokephale byzantinische Kirchenprovinz Bulgarien/Ohrid. Wieunabhängig waren ihre Erzbischöfe. – In: Proceedings of the 22nd International Congress of Byzantine Studies, Sofia, 22 – 27 August 2011, Vol. 1. Plenary Papers. Sofia, 2011, р. 391 – 392. Cf. Κατσαρός, Β. Το σχέδιο εκβυζαντινισμού του ελληνικού χώρου κατά την εποχή της μακε- δονικής δυναστείας. Από την ειρηνευτική (θρησκευτική) πολιτική και διπλωματία στη σύγκρουση: Μύθοι και Πραγματικότητες. In: Κύριλλος και Μεθόδιος. Παρακαταθήκες πολιτισμού. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου: «Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των αγίων Κυρίλλουκαι Μεθοδίου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της Ν.Α. Ευρώπης» (Αμύνταιο 21 – 22 Μαΐου 2010). Ed. Κ. Γ. Νιχωρίτης. Θεσσαλονίκη, 2012, σ. 291 – 292.
ЛИБИ. Т. 3. София, 1965, с. 334 – 335: Et diligenter perscrutantes, in eorum invenimus scripturis quod beate memorie illi imperatores Bulgarorum et Blachorum Symeon, Petrus et Samuel et nostri predecessores, coronam pro imperio eorum et patriarchalem benedictionem acceperunt a sanctissima Dei Romana ecclesia et ab apostolica sede, principe apostolorum Petro.
ЛИБИ. Т. 3, с. 353: Nam antiquitus in Bulgaria multi reges succesive fuerunt auctoritate apostolica coronati, sicut Petrus et Samuel et alii nonnulli post illos.
Δεληκάρη, Α. Η οικειοποίηση βυζαντινών τίτλους από Σλάβους ηγεμόνες ως έκφραση της πολιτικής ιδεολογίας τους. Η περίπτωση του Βούλγαρου τσάρου Συμεών. – In: Δεληκάρη, Α.Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα…, σ. 80 – 89.
Антолјак, Ст. Самуиловата држава. Скопје, 1969, с. 80 – 81, 84; Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 1, с. 16 – 21. Cf. Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 86.
Прокић, Б. Први охридски архиепископ Јован. // Глас СКА, 88 (52), 1911, с. 267 – 303; Прокић, Б. Постанак охридског патријархата. // Глас СКА, 90 (53), 1912, с. 232 – 233; Белчовски, Ј. Историските основи за автокефалноста на македонската православна црква. Скопје, 1990, с. 36.
PG 132, 1097Α. See also Φειδάς, Βλ. Ιστορική εξέλιξη της οργανώσεως της Εκκλησίας Μακεδονίας. // Επιστημονική Επετηρίδα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, 30 [Τιμητικόν αφιέρωμα εις Ανδρέαν Θεοδώρου], 1995, σ. 51; Ταρνανίδης, Ι. Οι «Κατά Μακεδονίαν Σκλαβήνοι»: Ιστορική πορεία και σύγχρονα προβλήματα προσαρμογής. Θεσσαλονίκη, 2001, σ. 64; Delikari, A. Macedonia’s image and the meaning of “Macedonian-ness” among Balkan Slavs in the Byzantine period. – Ιn: Macedonian identities through time. Interdisciplinary approaches. Ed. I. Stefanidis, Vl. Vlasidis, Ev. Kofos. Thessaloniki, 2010, p. 117 – 118; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 90 – 91.
Δεληκάρη, Α. Η επισκοπή Λυχνιδού (-ών) μέχρι τον 10ο αιώνα. Ι. Από την ίδρυσή τηςέως τις αρχές του 6ου αιώνα. // Κληρονομία, 35/Α΄-Β΄, (2003) [2005], σ. 69 – 85.
Gelzer, H. Ungedruckte und wenig bekannte Bistümerverzeichnisse der orientalischen Kirche. II. // BZ, 2, 1893, S. 42 – 46; Иванов, Й. Български старини из Македония. Ред. Б. Ангелов, Д. Ангелов. София, 19702 (1931), с. 550 – 562.
Бенешевич, В. Н. Описание греческихъ рукописей монастыря святой Екатерины на Синае. Т. I. С. Петербургъ, 1911 (repr. Catalogus codicum manuscriptorum graecorum. Vol. 1. Hildesheim, 1965), с. 542 – 554; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 97 – 99. See also Podskalsky, G. Theologische Literatur des Mittelalters in Bulgarien und Serbien 865 – 1459. München, 2000, S. 72; Müller, A. E. Zur Datierung des Chrysobulls Michaels VIII. für Ochrid: nicht August 1272, sondern Juli 1273. – In: Zwischen Polis, Provinz und Peripherie. Beiträge zur byzantinischen Geschichte und Kultur. Hrsg. L. M. Hoffmann, A. Monchizadeh (Mainzer Veröffentlichungen zur Byzantinistik 7). Wiesbaden, 2005, S. 427 – 432; Prinzing, G. Die autokephale byzantinische Kirchenprovinz Bulgarien/Ohrid. Wie unabhängig waren ihre Erzbischöfe. – In: Proceedings of the 22nd International Congress of Byzantine Studies, Sofia, 22 – 27 August 2011, Vol. 1: Plenary Papers. Sofia, 2011, р. 393.
Granić, B. Die Gründung des autokephalen Erzbistums von Justiniana Prima durch Kaiser Justinian I im Jahre 535 n.Chr. // Byzantion, 2, 1925 [1926], S. 123 – 140; Zlatarski, V. N. Prima Justiniana im Titel des bulgarischen Erzbischofs von Achrida. // BZ, 30, 1929 – 1930 [Festgabe A. Heisenberg zum 60. Geburtstage gewidmet], S. 484 – 489; Prinzing, G. Entstehung und Rezeption der Justiniana-Prima-Theorie im Mittelalter. // BBg, 5, 1978, S. 269 – 287; Markus, R.A. Carthage – Prima Justiniana – Ravenna: An aspect of Justinian’s Kirchenpolitik. // Byzantion, 49, 1979, p. 289 – 292.
Бенешевич, В. Н. Описание греческихъ рукописей…, с. 542: Βασιλικὸν γράμμα γράφον τὰ ἱεροκύκλια τῆς ἁγιωτάτης μεγάλης ἐκκλησίας τῆς α΄ Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας, Σερβίας καὶ λοιπῶν. See also Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 99 – 102, 148 – 154.
Прокић, Б. Први охридски архиепископ Јован…, с. 292; Прокић, Б. Постанак охридског патријархата…, с. 253; Снегаров, И. История на Охридската архиепископия...Т. 1, с. 61, 186.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, p. 158 – 160.
Прокић, Б. Први охридски архиепископ Јован…; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 107 – 110.
Ταχιάος, Α.-Αι. Ο τελευταίος αρχιεπίσκοπος Αχριδών. – In: Tachiaos, A.-E. N. Greeks and Slavs. Cultural, Ecclesiastical and Literary Relations. Thessaloniki, 1997, p. 141 – 154; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 278. Cf. Πάντος, Δ. Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Πρόχορος (; – 1550) και οι σχέσεις του με τη Μονή Δοχειαρίου (πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Αθήνα, 2009, σ. 96, 113 – 119, 125.
Gelzer, H. Ungedruckte und wenig bekanne Bistümerverzeichnisse…, S. 42. 6 – 8; Иванов, Й. Български старини из Македония…, с. 550; Τσολάκης, Εύ. Η συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτση (Ioannes Skylitzes Continuatus) (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών/Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105). Θεσσαλονίκη, 1968, σ. 117. 21 – 23; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 109 – 121.
Ξανάλατος, Δ. Θεοφύλακτος ο Βουλγαρίας και η δράσις αυτού εν Αχρίδι. // Θεολογία, 16, 1938, σ. 228 – 240; Katičić, R. Βιογραφικά περί Θεοφυλάκτου Αχρίδος. // Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 30, 1960 – 1961, σ. 364 – 385; Gautier, P. Théophylacte d’Achrida Discours, Traités, Poésies. Introduction, Texte, Traduction et notes (CFHB XVI/1). Thessalonique, 1980, p. 11 – 37; Obolensky, D. Theophylaktos of Ohrid and the Authorship of the Vita Clementis. – In: Βυζάντιον. Αφιέρωμα στον Ανδρέα Ν. Στράτο. Vol. 2. Θεολογία και Φιλολογία. Αθήνα, 1986, σ. 601 – 618; Obolensky, D. Six Byzantine Portraits. Oxford, 1988, p. 34 – 82; Delikari, A. Der Hl. Klemens und die Frage des Bistums von Velitza. Identifizierung, Bischofsliste (bis 1767) und Titularbischöfe. Thessaloniki, 1997, S. 40 – 44.
Gautier, P. Théophylacte d’Achrida Lettres. Introduction, Texte, Traduction et notes (CFHB XVI/2). Thessalonique, 1986, p. 583, No 129.
Mai, A. et. al. (еd.). Spicilegium romanum. Vol. 10. Graz, 1974, p. 89.
Grabar, A. Les monuments de Tsaritchin Grad et Justiniana Prima. // Cahiers Archéologiques, 3, 1948, p. 49 – 63; Мано-Зиси, Ђ. Ископавања на Царичином граду 1953 и 1953 године. // Старинар, 5 – 6, 1954 – 1955, с. 155 – 180; Mano-Zisi, Dj.·Justiniana Prima (Caričin Grad). // Reallexikon zur byzantinischen Kunst, 3, 1978, S. 687 – 717; Bavant, B., Ivanišević, V. Iustiniana Prima – Caričin Grad. Beograd, 2003, p. 44 – 46.
Prinzing, G. The autocephalous byzantine ecclesiastical province of Bulgaria/Ohrid. How independent were its Archbishops? // Bulgaria Mediaevalis, 3, 2012, p. 363.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 188 – 210.
Станојевић, Ст. Свети Сава и независност српске цркве. // Глас СКА, 161 (83), 1934, с. 199 – 251; Δεληκάρη, Α. Οι πολιτικοί και εκκλησιαστικοί λόγοι της ίδρυσης της Σερβικής αρχιεπισκοπής (1219). – Ιn: Δεληκάρη, А. Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα…, σ. 198–218; Δεληκάρη Α. Η συμβολή του Αγίου Σάββα στον εκκλησιαστικό προσανατολισμό Σερβίας και η αντίδραση του αρχιεπισκόπου Αχρίδος Δημητρίου Χωματηνού στη δημιουργία τηςΣερβικής Εκκλησίας. // Црквене Студиjе, 16, 2019, No 1, с. 213 – 228.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 192 – 195.
Heisenberg, A. Georgii Acropolitae Opera. Lipsiae, 1903·(Εd. correctiorem curavit P. Wirth. Vol. 1, Stutgardiae 1978), p. 50.23 – 51.3: καὶ πληροῦσι τὴν τῶν παίδων συνάφειαν, τοῦ πατριάρχου Γερμανοῦ τὰ τῆς ἱερολογίας τελέσαντος. τότε καὶ ὁ Τρινόβου ἀρχιερεὺς, ὑπὸ τὸν Κωνσταντινουπόλεως τελῶν, αὐτονομίᾳ τετίμηται καὶ πατριάρχης ἀναγορεύεσθαι κέκριται βασιλικῷ καὶ συνοδικῷ τῷ θεσπίσματι, χάριτας τῶν προυχόντων ἀποτιννύντων τῷ Βουλγάρων ἄρχοντι Ἀσάν τοῦ κήδους ἕνεκα καὶ τῆς φιλίας; Божилов, И., Тотоманова, А., Билярски, И.Борилов синодик. Издание и превод (История и книжнина). София, 2010, с. 160.13 – 17: і҆҆҆ѡ҆а҆кма прѣжⷣе о҆сщеннааго а҆рхїепкⷭпа, нарекошꙛ е҆го патрї ́арха·не тъ́кмо словомь, нꙛ ҆ рꙛкопсанїемь ге́рмана патрї ́арха. See also Цанкова-Петкова, Г. Восстановление болгарского патриаршества в 1235 г. и международное положение болгарского государства. // ВВр, 28, 1968, с. 139 – 141 and 146 – 150; Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 1, с. 151 – 152.
Nicol, D. M. Ecclesiastical relations between the Despotate of Epirus and the Kingdom of Nicaea in the years 1215 to 1230. // Byzantion, 22, 1952, p. 212 – 214, 217; Karpozilos, A. D. The Ecclesiastical Controversy between the Kingdom of Nicaea and the Principality of Epiros (1217 – 1233) (Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 7). Thessaloniki, 1973, p. 52; Σταυρίδου-Ζαφράκα, Α. Νίκαια και Ήπειρος τον 13ο αιώνα. Ιδεολογική αντιπαράθεση στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν την αυτοκρατορία (Εταιρεία Βυζαντινών Ερευνών 7). Θεσσαλονίκη, 1991, σ. 153 – 154 and n. 24; Angold, M. Church and Society in Byzantium under the Comneni, 1081 – 1261. Cambridge, 1995, p. 215 – 217.
Prinzing, G. A quasi Patriarch in the State of Epiros: The Autocephalous Archbishop of «Boulgaria» (Ohrid) Demetrios Chomatenos. // ZRVI, 41, 2004, p. 165; Stavridou-Zafraka, A.The Political Ideology of the State of Epiros. – In: Urbs Capta. The Fourth Crusade and its Consequences (Réalités Byzantines 10). Ed. A. Laiou. Paris, 2005, p. 314 and 318 – 321; Γιαρένης, Η. Πτυχές της ιδεολογικής αντιπαράθεσης Νίκαιας και Ηπείρου. Ο ρόλος του χρίσματος. – In: Μεσαιωνική Ήπειρος. Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου (Ιωάννινα 17 – 19 Σεπτεμβρίου 1999) (Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεσαιωνικών Σπουδών, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σειρά Συμποσίων 1). Ed. Κ. Ν. Κωνσταντινίδης. Ιωάννινα, 2001,σ. 108 – 113.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, p. 161 – 163.
Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora (CFHB 38). Berlin – New York, 2002, S. 376 – 377.198 – 208, No 114: ὁ ἐν βασιλεῦσι μέγας καὶ περιβόητος Ἰουστινιανός ... καὶ πρῶτον εἶναι πάντων τῶν ἱερέων εἰπὼν τὸν ἁγιώτατον πάπαν τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης, ἔπειτα δεύτερον μετ’ αὐτὸν τὸν μακαριώτατον Κωνσταντινουπόλεως μετὰ τοῦτον εὐθὺς τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ θρόνου τῆς Βουλγαρίας μέμνηται, ὃν καὶ Ἰουστινιανὴν ὀνομάζει, ὅτι τε ἐκεῖθεν τὸ γένος εἷλκε καὶ ὅτι μόχθοις ἰδίοις καὶ ἱδρῶσι στρατηγικοῖς τὴν Βουλγαρικὴν ταύτην περίχωρον τοῖς ὅροις Ῥωμαΐδος προσήρμοσεν; Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora…, S. 55. 1 – 5, No 10: Τῷ πανευγενεστάτῳ μεγάλῳ ζουπάνῳ πάσης Σερβίας καὶ Διοκλείας, ἐν Κυρίῳ ἀγα πητῷ ἡμῖν τέκνῳ κυρῷ Στέφανῳ τῷ Νεεμάνῃ, Δημήτριος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας; Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora…, S. 296. 3 – 7, No 86: Δημήτριος, ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας, καὶ ἡ τῶν ἀρχιερέων τῶν ὑπὸ τὴν κατ’ αὐτὸν ἐπαρχίαν ἱερὰ καὶ θεία ὁμήγυρις τῷ τιμιωτάτῳ ἐν μοναχοῖς καὶ ὑιῷ τοῦ μεγάλου ζουπάνου Σερβίας κυρῷ Σάββᾳ χάριν ἀπὸ Θεοῦ καὶ εἰρήνην καὶ τὸν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀσπασμόν. See also Prinzing, G. Convergence and divergence between the Patriarchal Register of Constantinople and the Ponemata Diaphora of Archbishop Demetrios Chomatenos of Achrida/Ohrid. – In: Крсмановић, Б., Максимовић, Љ., Радић, Р. Византијски свет на Балкану. Књ. I (Византолошки Институт САНУ посебна издања књ. 42/1). Београд, 2012, с. 13 – 15; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 126 – 133.
Иванов, Й. Български старини из Македония…, с. 38 – 39, No 8: Ἀνηγέρθη ὁ θεῖος καὶ πάνσεπτος ναὸς οὗτος τῆς πανυπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν θεοτόκου τῆς περιβλέπτου διὰ συνδρομῆς κ(αὶ) ἐξόδου κυρίου Προγόνου τοῦ (υἱοῦ Gelzer) Σγούρου (Γγιούρου Bodlev) μεγάλου ἑταιριάρχου κ(αὶ) τῆς συζύγου αὐτοῦ κυρ(ᾶς) Εὐδοκίας κ(αὶ) γαμβροῦ τοῦ κρατίστου κ(αὶ) ἁγίουἡμῶν αὐτοκ(ράτορος) βασιλέως. ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως κ(αὶ) αὐτοκράτορος Ῥωμαίων Ἀνδρονίκου τοῦ Παλαιολόγου κ(αὶ) Εἰρήνης τῆς εὐσεβεστάτης αὐγούστης, ἀρχιερατεύοντος δὲ Μακαρίου τοῦ παναγιωτάτου ἀρχιεπισκόπου τῆς πρώτης Ἰουστινιανῆς κ(αὶ) πάσης Βουλγαρίας.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 136 – 138 and 144 – 154. See also Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 13, 15; Prinzing, G. The autocephalous byzantine ecclesiastical province of Bulgaria/Ohrid…, p. 364.
Soulis, G. The Serbs and Byzantium during the Reign of Tsar Stephen Dušan (1331 – 1355) and his Successors. Washington D.C., 1984, p. 84 – 85; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 220 – 221.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 222 – 236; Κυριακούδης, Ευ. Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Νικόλαος και η κτητορική του δραστηριότητα στα μέσα του 14ου αιώνα. // Црквене Студиjе, 1, 2004, с. 309 – 339.
Soulis, G. C. Problèmes des relations byzantino-serbes au XIVe siècle. – In: Γεώργιος Σούλης 1927 – 1966. Ιστορικά Μελετήματα. Βυζαντινά, Βαλκανικά, Νεοελληνικά. Αθήνα, 1980, σ. 103; Радојчић, Н. Српски државни сабори у средњем веку (СКА посебна издања 130, Друштвени и историски списи 54). Београд, 1940, с. 123 – 125.
Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 1, с. 330 – 331; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 238 – 239.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 214 – 236.
Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 1, с. 339 – 340; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 236 – 246.
Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 2, с. 1; Vacalopoulos, A. History of Macedonia, 1354 – 1833 (transl. P. Megann) (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών/Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 131). Thessaloniki, 1973, p. 48 – 49.
Баласчевъ, Г. Д. Кореспонденция между Цариградския патриархъ и Охридскияархиепископъ отъ началото на XV век. // Минало, I, 1909, No 1, с. 6 – 9; Снегаров, И. История на Охридската архиепископия... Т. 2, с. 7 – 8 and 156 – 158; Tegou-Stergiadou, Ev.Die Sigilla von Basileios II. für das Erzbistum von Achrida und ihre Beziehung mit den Bistümern von Berroia und Servia. // Orthodoxes Forum, 12, 1998, No 1, S. 18 – 19; Τέγου-Στεργιάδου, Ευ. Αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής (Συμβολή στη διερεύνηση του προβλήματος). Θεσσαλονίκη, 2003, σ. 62 – 63; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…,σ. 146 and 246 – 247.
Снегаров, И. История на Охридската архиепископия… Т. 2, с. 11 – 15; Péchayre, A.-P. L’archevêché d’Ochrida de 1394 à 1767. A propos d’un ouvrage récent. // Échos d’Orient,35, 1936 [1971], p. 187 – 188; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…,σ. 247 – 248. Cf. Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 21 – 22.
Χρύσανθος Νοταράς. Συνταγμάτιον περί των οφφικίων, κληρικάτων και αρχοντικίων της του Χριστού αγίας Εκκλησίας... Târgovişte, 1715, σ. 81 – 84 (σ. 84: Ἀλλὰ ταῦτα μὲν πρὸς ἀπόδειξιν, ὅτι δηλαδὴ τῆς Βλαχίας καὶ Μπογδανίας αἱ Μητροπόλεις δὲν ἦσαν ποτὲ ὑποκείμεναιτῷ Ἀχρίδος).
Архиепископ Јован. Кратка историја на Охридската Архиепископија. Охрид,2007, с. 44 – 47.
Gelzer, H. Der wiederaufgefundene Kodex des hl. Klemens und andere auf den Patriarchat Achrida bezügliche Urkundensammlungen. // Berichte über die Verhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, 55, 1903, S. 104. See also Стојановић, Љ. Стари српски записи и натписи. Књ. 1 (Зборник за историју језик и књижевност српскога народа прво одељење Споменици на српском језику Књ. 1), Београд, 1902 (repr. 1982),с. 176.547 and с. 177.552.
Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 35 – 103.
Ibidem, S. 45.
See for instance Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida. Geschichte und Urkunden (Abhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, philol.-histor. Kl. 20/5). Leipzig, 1902; Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia. T. 1. Ot osnovavaneto ѝ do zavladyavaneto na Balkanskia poluostrov ot turtsite. 2. fototip. izd. Sofia, 1995 [1924]; t. 2. Ot padaneto ѝ pod turtsite do neynoto unishtozhenie (1394 – 1767). 2. fototip. izd. Sofia, 1995 [1932]; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα. Ο ρόλος της ως ενωτικού παράγοντα στην πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία των Σλάβων των Βαλκανίων και του Βυζαντίου (Ελληνισμός και κόσμος των Σλάβων 12). Θεσσαλονίκη, 2014; Delikari, A. The Archdiocese of Ohrid through the centuries. In: San Clemente di Ocrida: Allievo e maestro. Nell’undicesimo centenario del beato transito (916 – 2016) (Accademia Ambrosiana –Slavica Ambrosiana 7). Ed. Kr. Stantchev, M. Calusio. Milano, 2017, p. 171 – 191.
Ταχιάος, Α.-Αι. Το εφήμερο κράτος του Σαμουήλ (976 – 1018). Προβλήματα και ερωτηματικά. Θεσσαλονίκη, 1990; Pirivatriћ, S. Samuilova drzhava. Obim i karakter (SANU, Vizantoloshki institut posebna izdaњa 21). Beograd, 1997; Pavlov, P. Vekat na tsar Samuil. Sofia, 2014; Nikolov, G. N. Balgarskiyat tsar Samuil (Malka makedonska biblioteka 4). Sofia, 2014; Evropeyskiyat yugoiztok prez vtorata polovina na H – nachaloto na HI vek. Istoria i kultura. Mezhdunarodna konferentsia, Sofia, 6 – 8 oktomvri 2014 g. Sastav. V. Gyuzelev, G. N. Nikolov. Sofia, 2015; Δεληκάρη, Α. Η άνοδος και η πτώση του εφήμερου κράτους του Σαμουήλ (976 – 1018) – In: Δεληκάρη, Α. Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα. Θεσσαλονίκη, 2017, σ. 90 – 100; Panov, M. The Blinded State. Historiographic Debates about Samuel Cometopoulos and His State (10th – 11th Century) (East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450 – 1450, Vol. 55). Leiden – Boston, 2019.
Pirivatriћ, S. Samuilova drzhava…, s. 312 – 316. Cf. Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 93 – 98. 4 Delikari, A. Die Situation in Nord-West Makedonien während der Regierung des Basileios II., die sogennante Kirche des Zaren Samuel und die Gründung des Erzbistums von Ochrid. – V: Evropeyskiyat yugoiztok prez vtorata polovina na H – nachaloto na HI vek…,s. 236 – 243.
Prinzing, G. Die autokephale byzantinische Kirchenprovinz Bulgarien/Ohrid. Wieunabhängig waren ihre Erzbischöfe. – In: Proceedings of the 22nd International Congress of Byzantine Studies, Sofia, 22 – 27 August 2011, Vol. 1. Plenary Papers. Sofia, 2011, r. 391 – 392. Cf. Κατσαρός, Β. Το σχέδιο εκβυζαντινισμού του ελληνικού χώρου κατά την εποχή της μακε- δονικής δυναστείας. Από την ειρηνευτική (θρησκευτική) πολιτική και διπλωματία στη σύγκρουση: Μύθοι και Πραγματικότητες. In: Κύριλλος και Μεθόδιος. Παρακαταθήκες πολιτισμού. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου: «Η πολιτισμική κληρονομιά του έργου των αγίων Κυρίλλουκαι Μεθοδίου ως παράγοντας ενότητας με τους λαούς της Ν.Α. Ευρώπης» (Αμύνταιο 21 – 22 Μαΐου 2010). Ed. Κ. Γ. Νιχωρίτης. Θεσσαλονίκη, 2012, σ. 291 – 292.
LIBI. T. 3. Sofia, 1965, s. 334 – 335: Et diligenter perscrutantes, in eorum invenimus scripturis quod beate memorie illi imperatores Bulgarorum et Blachorum Symeon, Petrus et Samuel et nostri predecessores, coronam pro imperio eorum et patriarchalem benedictionem acceperunt a sanctissima Dei Romana ecclesia et ab apostolica sede, principe apostolorum Petro.
LIBI. T. 3, s. 353: Nam antiquitus in Bulgaria multi reges succesive fuerunt auctoritate apostolica coronati, sicut Petrus et Samuel et alii nonnulli post illos.
Δεληκάρη, Α. Η οικειοποίηση βυζαντινών τίτλους από Σλάβους ηγεμόνες ως έκφραση της πολιτικής ιδεολογίας τους. Η περίπτωση του Βούλγαρου τσάρου Συμεών. – In: Δεληκάρη, Α.Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα…, σ. 80 – 89.
Antolјak, St. Samuilovata drzhava. Skopјe, 1969, s. 80 – 81, 84; Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 1, s. 16 – 21. Cf. Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 86.
Prokiћ, B. Prvi ohridski arhiepiskop Јovan. // Glas SKA, 88 (52), 1911, s. 267 – 303; Prokiћ, B. Postanak ohridskog patriјarhata. // Glas SKA, 90 (53), 1912, s. 232 – 233; Belchovski, Ј. Istoriskite osnovi za avtokefalnosta na makedonskata pravoslavna tsrkva. Skopјe, 1990, s. 36.
PG 132, 1097Α. See also Φειδάς, Βλ. Ιστορική εξέλιξη της οργανώσεως της Εκκλησίας Μακεδονίας. // Επιστημονική Επετηρίδα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, 30 [Τιμητικόν αφιέρωμα εις Ανδρέαν Θεοδώρου], 1995, σ. 51; Ταρνανίδης, Ι. Οι «Κατά Μακεδονίαν Σκλαβήνοι»: Ιστορική πορεία και σύγχρονα προβλήματα προσαρμογής. Θεσσαλονίκη, 2001, σ. 64; Delikari, A. Macedonia’s image and the meaning of “Macedonian-ness” among Balkan Slavs in the Byzantine period. – Ιn: Macedonian identities through time. Interdisciplinary approaches. Ed. I. Stefanidis, Vl. Vlasidis, Ev. Kofos. Thessaloniki, 2010, p. 117 – 118; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 90 – 91.
Δεληκάρη, Α. Η επισκοπή Λυχνιδού (-ών) μέχρι τον 10ο αιώνα. Ι. Από την ίδρυσή τηςέως τις αρχές του 6ου αιώνα. // Κληρονομία, 35/Α΄-Β΄, (2003) [2005], σ. 69 – 85.
Gelzer, H. Ungedruckte und wenig bekannte Bistümerverzeichnisse der orientalischen Kirche. II. // BZ, 2, 1893, S. 42 – 46; Ivanov, Y. Balgarski starini iz Makedonia. Red. B. Angelov, D. Angelov. Sofia, 19702 (1931), s. 550 – 562.
Beneshevich, V. N. Opisanie grecheskiha rukopisey monastыrya svyatoy Ekaterinы na Sinae. T. I. S. Peterburga, 1911 (repr. Catalogus codicum manuscriptorum graecorum. Vol. 1. Hildesheim, 1965), s. 542 – 554; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 97 – 99. See also Podskalsky, G. Theologische Literatur des Mittelalters in Bulgarien und Serbien 865 – 1459. München, 2000, S. 72; Müller, A. E. Zur Datierung des Chrysobulls Michaels VIII. für Ochrid: nicht August 1272, sondern Juli 1273. – In: Zwischen Polis, Provinz und Peripherie. Beiträge zur byzantinischen Geschichte und Kultur. Hrsg. L. M. Hoffmann, A. Monchizadeh (Mainzer Veröffentlichungen zur Byzantinistik 7). Wiesbaden, 2005, S. 427 – 432; Prinzing, G. Die autokephale byzantinische Kirchenprovinz Bulgarien/Ohrid. Wie unabhängig waren ihre Erzbischöfe. – In: Proceedings of the 22nd International Congress of Byzantine Studies, Sofia, 22 – 27 August 2011, Vol. 1: Plenary Papers. Sofia, 2011, r. 393.
Granić, B. Die Gründung des autokephalen Erzbistums von Justiniana Prima durch Kaiser Justinian I im Jahre 535 n.Chr. // Byzantion, 2, 1925 [1926], S. 123 – 140; Zlatarski, V. N. Prima Justiniana im Titel des bulgarischen Erzbischofs von Achrida. // BZ, 30, 1929 – 1930 [Festgabe A. Heisenberg zum 60. Geburtstage gewidmet], S. 484 – 489; Prinzing, G. Entstehung und Rezeption der Justiniana-Prima-Theorie im Mittelalter. // BBg, 5, 1978, S. 269 – 287; Markus, R.A. Carthage – Prima Justiniana – Ravenna: An aspect of Justinian’s Kirchenpolitik. // Byzantion, 49, 1979, p. 289 – 292.
Beneshevich, V. N. Opisanie grecheskiha rukopisey…, s. 542: Βασιλικὸν γράμμα γράφον τὰ ἱεροκύκλια τῆς ἁγιωτάτης μεγάλης ἐκκλησίας τῆς α΄ Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας, Σερβίας καὶ λοιπῶν. See also Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 99 – 102, 148 – 154.
Prokiћ, B. Prvi ohridski arhiepiskop Јovan…, s. 292; Prokiћ, B. Postanak ohridskog patriјarhata…, s. 253; Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia...T. 1, s. 61, 186.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, p. 158 – 160.
Prokiћ, B. Prvi ohridski arhiepiskop Јovan…; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 107 – 110.
Ταχιάος, Α.-Αι. Ο τελευταίος αρχιεπίσκοπος Αχριδών. – In: Tachiaos, A.-E. N. Greeks and Slavs. Cultural, Ecclesiastical and Literary Relations. Thessaloniki, 1997, p. 141 – 154; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 278. Cf. Πάντος, Δ. Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Πρόχορος (; – 1550) και οι σχέσεις του με τη Μονή Δοχειαρίου (πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Αθήνα, 2009, σ. 96, 113 – 119, 125.
Gelzer, H. Ungedruckte und wenig bekanne Bistümerverzeichnisse…, S. 42. 6 – 8; Ivanov, Y. Balgarski starini iz Makedonia…, s. 550; Τσολάκης, Εύ. Η συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτση (Ioannes Skylitzes Continuatus) (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών/Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105). Θεσσαλονίκη, 1968, σ. 117. 21 – 23; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 109 – 121.
Ξανάλατος, Δ. Θεοφύλακτος ο Βουλγαρίας και η δράσις αυτού εν Αχρίδι. // Θεολογία, 16, 1938, σ. 228 – 240; Katičić, R. Βιογραφικά περί Θεοφυλάκτου Αχρίδος. // Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 30, 1960 – 1961, σ. 364 – 385; Gautier, P. Théophylacte d’Achrida Discours, Traités, Poésies. Introduction, Texte, Traduction et notes (CFHB XVI/1). Thessalonique, 1980, p. 11 – 37; Obolensky, D. Theophylaktos of Ohrid and the Authorship of the Vita Clementis. – In: Βυζάντιον. Αφιέρωμα στον Ανδρέα Ν. Στράτο. Vol. 2. Θεολογία και Φιλολογία. Αθήνα, 1986, σ. 601 – 618; Obolensky, D. Six Byzantine Portraits. Oxford, 1988, p. 34 – 82; Delikari, A. Der Hl. Klemens und die Frage des Bistums von Velitza. Identifizierung, Bischofsliste (bis 1767) und Titularbischöfe. Thessaloniki, 1997, S. 40 – 44.
Gautier, P. Théophylacte d’Achrida Lettres. Introduction, Texte, Traduction et notes (CFHB XVI/2). Thessalonique, 1986, p. 583, No 129.
Mai, A. et. al. (ed.). Spicilegium romanum. Vol. 10. Graz, 1974, p. 89.
Grabar, A. Les monuments de Tsaritchin Grad et Justiniana Prima. // Cahiers Archéologiques, 3, 1948, p. 49 – 63; Mano-Zisi, Ђ. Iskopavaњa na Tsarichinom gradu 1953 i 1953 godine. // Starinar, 5 – 6, 1954 – 1955, s. 155 – 180; Mano-Zisi, Dj.·Justiniana Prima (Caričin Grad). // Reallexikon zur byzantinischen Kunst, 3, 1978, S. 687 – 717; Bavant, B., Ivanišević, V. Iustiniana Prima – Caričin Grad. Beograd, 2003, p. 44 – 46.
Prinzing, G. The autocephalous byzantine ecclesiastical province of Bulgaria/Ohrid. How independent were its Archbishops? // Bulgaria Mediaevalis, 3, 2012, p. 363.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 188 – 210.
Stanoјeviћ, St. Sveti Sava i nezavisnost srpske tsrkve. // Glas SKA, 161 (83), 1934, s. 199 – 251; Δεληκάρη, Α. Οι πολιτικοί και εκκλησιαστικοί λόγοι της ίδρυσης της Σερβικής αρχιεπισκοπής (1219). – Ιn: Δεληκάρη, A. Βυζαντινο-Σλαβικά Μελετήματα…, σ. 198–218; Δεληκάρη Α. Η συμβολή του Αγίου Σάββα στον εκκλησιαστικό προσανατολισμό Σερβίας και η αντίδραση του αρχιεπισκόπου Αχρίδος Δημητρίου Χωματηνού στη δημιουργία τηςΣερβικής Εκκλησίας. // Tsrkvene Studije, 16, 2019, No 1, s. 213 – 228.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 192 – 195.
Heisenberg, A. Georgii Acropolitae Opera. Lipsiae, 1903·(Εd. correctiorem curavit P. Wirth. Vol. 1, Stutgardiae 1978), p. 50.23 – 51.3: καὶ πληροῦσι τὴν τῶν παίδων συνάφειαν, τοῦ πατριάρχου Γερμανοῦ τὰ τῆς ἱερολογίας τελέσαντος. τότε καὶ ὁ Τρινόβου ἀρχιερεὺς, ὑπὸ τὸν Κωνσταντινουπόλεως τελῶν, αὐτονομίᾳ τετίμηται καὶ πατριάρχης ἀναγορεύεσθαι κέκριται βασιλικῷ καὶ συνοδικῷ τῷ θεσπίσματι, χάριτας τῶν προυχόντων ἀποτιννύντων τῷ Βουλγάρων ἄρχοντι Ἀσάν τοῦ κήδους ἕνεκα καὶ τῆς φιλίας; Bozhilov, I., Totomanova, A., Bilyarski, I.Borilov sinodik. Izdanie i prevod (Istoria i knizhnina). Sofia, 2010, s. 160.13 – 17: і҆҆҆ѡ҆a҆kma prѣzhⷣe o҆sshtennaago a҆rhїepkⷭpa, narekoshꙛ e҆go patrї ́arha·ne tákmo slovomy, nꙛ ҆ rꙛkopsanїemy gérmana patrї ́arha. See also Tsankova-Petkova, G. Vosstanovlenie bolgarskogo patriarshestva v 1235 g. i mezhdunarodnoe polozhenie bolgarskogo gosudarstva. // VVr, 28, 1968, s. 139 – 141 and 146 – 150; Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 1, s. 151 – 152.
Nicol, D. M. Ecclesiastical relations between the Despotate of Epirus and the Kingdom of Nicaea in the years 1215 to 1230. // Byzantion, 22, 1952, p. 212 – 214, 217; Karpozilos, A. D. The Ecclesiastical Controversy between the Kingdom of Nicaea and the Principality of Epiros (1217 – 1233) (Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 7). Thessaloniki, 1973, p. 52; Σταυρίδου-Ζαφράκα, Α. Νίκαια και Ήπειρος τον 13ο αιώνα. Ιδεολογική αντιπαράθεση στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν την αυτοκρατορία (Εταιρεία Βυζαντινών Ερευνών 7). Θεσσαλονίκη, 1991, σ. 153 – 154 and n. 24; Angold, M. Church and Society in Byzantium under the Comneni, 1081 – 1261. Cambridge, 1995, p. 215 – 217.
Prinzing, G. A quasi Patriarch in the State of Epiros: The Autocephalous Archbishop of «Boulgaria» (Ohrid) Demetrios Chomatenos. // ZRVI, 41, 2004, p. 165; Stavridou-Zafraka, A.The Political Ideology of the State of Epiros. – In: Urbs Capta. The Fourth Crusade and its Consequences (Réalités Byzantines 10). Ed. A. Laiou. Paris, 2005, p. 314 and 318 – 321; Γιαρένης, Η. Πτυχές της ιδεολογικής αντιπαράθεσης Νίκαιας και Ηπείρου. Ο ρόλος του χρίσματος. – In: Μεσαιωνική Ήπειρος. Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου (Ιωάννινα 17 – 19 Σεπτεμβρίου 1999) (Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεσαιωνικών Σπουδών, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σειρά Συμποσίων 1). Ed. Κ. Ν. Κωνσταντινίδης. Ιωάννινα, 2001,σ. 108 – 113.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, p. 161 – 163.
Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora (CFHB 38). Berlin – New York, 2002, S. 376 – 377.198 – 208, No 114: ὁ ἐν βασιλεῦσι μέγας καὶ περιβόητος Ἰουστινιανός ... καὶ πρῶτον εἶναι πάντων τῶν ἱερέων εἰπὼν τὸν ἁγιώτατον πάπαν τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης, ἔπειτα δεύτερον μετ’ αὐτὸν τὸν μακαριώτατον Κωνσταντινουπόλεως μετὰ τοῦτον εὐθὺς τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ θρόνου τῆς Βουλγαρίας μέμνηται, ὃν καὶ Ἰουστινιανὴν ὀνομάζει, ὅτι τε ἐκεῖθεν τὸ γένος εἷλκε καὶ ὅτι μόχθοις ἰδίοις καὶ ἱδρῶσι στρατηγικοῖς τὴν Βουλγαρικὴν ταύτην περίχωρον τοῖς ὅροις Ῥωμαΐδος προσήρμοσεν; Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora…, S. 55. 1 – 5, No 10: Τῷ πανευγενεστάτῳ μεγάλῳ ζουπάνῳ πάσης Σερβίας καὶ Διοκλείας, ἐν Κυρίῳ ἀγα πητῷ ἡμῖν τέκνῳ κυρῷ Στέφανῳ τῷ Νεεμάνῃ, Δημήτριος ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας; Prinzing, G. Demetrii Chomateni Ponemata diaphora…, S. 296. 3 – 7, No 86: Δημήτριος, ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος τῆς Πρώτης Ἰουστινιανῆς καὶ πάσης Βουλγαρίας, καὶ ἡ τῶν ἀρχιερέων τῶν ὑπὸ τὴν κατ’ αὐτὸν ἐπαρχίαν ἱερὰ καὶ θεία ὁμήγυρις τῷ τιμιωτάτῳ ἐν μοναχοῖς καὶ ὑιῷ τοῦ μεγάλου ζουπάνου Σερβίας κυρῷ Σάββᾳ χάριν ἀπὸ Θεοῦ καὶ εἰρήνην καὶ τὸν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀσπασμόν. See also Prinzing, G. Convergence and divergence between the Patriarchal Register of Constantinople and the Ponemata Diaphora of Archbishop Demetrios Chomatenos of Achrida/Ohrid. – In: Krsmanoviћ, B., Maksimoviћ, Љ., Radiћ, R. Vizantiјski svet na Balkanu. Kњ. I (Vizantoloshki Institut SANU posebna izdaњa kњ. 42/1). Beograd, 2012, s. 13 – 15; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 126 – 133.
Ivanov, Y. Balgarski starini iz Makedonia…, s. 38 – 39, No 8: Ἀνηγέρθη ὁ θεῖος καὶ πάνσεπτος ναὸς οὗτος τῆς πανυπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν θεοτόκου τῆς περιβλέπτου διὰ συνδρομῆς κ(αὶ) ἐξόδου κυρίου Προγόνου τοῦ (υἱοῦ Gelzer) Σγούρου (Γγιούρου Bodlev) μεγάλου ἑταιριάρχου κ(αὶ) τῆς συζύγου αὐτοῦ κυρ(ᾶς) Εὐδοκίας κ(αὶ) γαμβροῦ τοῦ κρατίστου κ(αὶ) ἁγίουἡμῶν αὐτοκ(ράτορος) βασιλέως. ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως κ(αὶ) αὐτοκράτορος Ῥωμαίων Ἀνδρονίκου τοῦ Παλαιολόγου κ(αὶ) Εἰρήνης τῆς εὐσεβεστάτης αὐγούστης, ἀρχιερατεύοντος δὲ Μακαρίου τοῦ παναγιωτάτου ἀρχιεπισκόπου τῆς πρώτης Ἰουστινιανῆς κ(αὶ) πάσης Βουλγαρίας.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 136 – 138 and 144 – 154. See also Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 13, 15; Prinzing, G. The autocephalous byzantine ecclesiastical province of Bulgaria/Ohrid…, p. 364.
Soulis, G. The Serbs and Byzantium during the Reign of Tsar Stephen Dušan (1331 – 1355) and his Successors. Washington D.C., 1984, p. 84 – 85; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 220 – 221.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 222 – 236; Κυριακούδης, Ευ. Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Νικόλαος και η κτητορική του δραστηριότητα στα μέσα του 14ου αιώνα. // Tsrkvene Studije, 1, 2004, s. 309 – 339.
Soulis, G. C. Problèmes des relations byzantino-serbes au XIVe siècle. – In: Γεώργιος Σούλης 1927 – 1966. Ιστορικά Μελετήματα. Βυζαντινά, Βαλκανικά, Νεοελληνικά. Αθήνα, 1980, σ. 103; Radoјchiћ, N. Srpski drzhavni sabori u sredњem veku (SKA posebna izdaњa 130, Drushtveni i istoriski spisi 54). Beograd, 1940, s. 123 – 125.
Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 1, s. 330 – 331; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 238 – 239.
Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 214 – 236.
Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 1, s. 339 – 340; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…, σ. 236 – 246.
Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 2, s. 1; Vacalopoulos, A. History of Macedonia, 1354 – 1833 (transl. P. Megann) (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών/Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 131). Thessaloniki, 1973, p. 48 – 49.
Balascheva, G. D. Korespondentsia mezhdu Tsarigradskia patriarha i Ohridskiyaarhiepiskopa ota nachaloto na XV vek. // Minalo, I, 1909, No 1, s. 6 – 9; Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia... T. 2, s. 7 – 8 and 156 – 158; Tegou-Stergiadou, Ev.Die Sigilla von Basileios II. für das Erzbistum von Achrida und ihre Beziehung mit den Bistümern von Berroia und Servia. // Orthodoxes Forum, 12, 1998, No 1, S. 18 – 19; Τέγου-Στεργιάδου, Ευ. Αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής (Συμβολή στη διερεύνηση του προβλήματος). Θεσσαλονίκη, 2003, σ. 62 – 63; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…,σ. 146 and 246 – 247.
Snegarov, I. Istoria na Ohridskata arhiepiskopia… T. 2, s. 11 – 15; Péchayre, A.-P. L’archevêché d’Ochrida de 1394 à 1767. A propos d’un ouvrage récent. // Échos d’Orient,35, 1936 [1971], p. 187 – 188; Δεληκάρη, Α. Η αρχιεπισκοπή Αχριδών κατά τον Μεσαίωνα…,σ. 247 – 248. Cf. Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 21 – 22.
Χρύσανθος Νοταράς. Συνταγμάτιον περί των οφφικίων, κληρικάτων και αρχοντικίων της του Χριστού αγίας Εκκλησίας... Târgovişte, 1715, σ. 81 – 84 (σ. 84: Ἀλλὰ ταῦτα μὲν πρὸς ἀπόδειξιν, ὅτι δηλαδὴ τῆς Βλαχίας καὶ Μπογδανίας αἱ Μητροπόλεις δὲν ἦσαν ποτὲ ὑποκείμεναιτῷ Ἀχρίδος).
Arhiepiskop Јovan. Kratka istoriјa na Ohridskata Arhiepiskopiјa. Ohrid,2007, s. 44 – 47.
Gelzer, H. Der wiederaufgefundene Kodex des hl. Klemens und andere auf den Patriarchat Achrida bezügliche Urkundensammlungen. // Berichte über die Verhandlungen der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, 55, 1903, S. 104. See also Stoјanoviћ, Љ. Stari srpski zapisi i natpisi. Kњ. 1 (Zbornik za istoriјu јezik i kњizhevnost srpskoga naroda prvo odeљeњe Spomenitsi na srpskom јeziku Kњ. 1), Beograd, 1902 (repr. 1982),s. 176.547 and s. 177.552.
Gelzer, H. Der Patriarchat von Achrida…, S. 35 – 103.
Ibidem, S. 45.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Categories
License
Copyright (c) 2023 Ангелики Деликари
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Annual of Sofia University "St. Kliment Ohridski" - Faculty of History (GSU-IF).
